Het aantal kleine ondernemers in Nederland is in de afgelopen decennia explosief gegroeid. Van 6,6% van de werkende mensen in 1996 naar ruim het dubbele in 2015. Deze groei is de belangrijkste reden waarom de overheid nu heeft besloten om de VAR af te schaffen. Waarom is het aantal zzp'ers zo extreem gegroeid? En wat moeten we nu zonder VAR?

Het sociale stelsel in Nederland: bedrijven hebben nooit een burn-out

De belangrijkste drijfveer achter de groei van het aantal zzp'ers in Nederland zijn werkgevers. Voor werkgevers zijn zzp'ers namelijk goedkoper dan gewone werknemers. Dit klinkt misschien gek omdat zzp'ers vaak uurtarieven hanteren waar werknemrs in loondienst niet aan kunnen tippen. Dit zit als volgt: in het Nederlandse sociale stelsel, moeten werkgevers premies betalen als ze mensen in loondienst nemen.

In loondienst duur vanwege verzekeringen

Deze premies gaan naar de werknemersverzekeringen waaruit uitkeringen worden betaald als er iets met de werknemer gebeurt. Zo is de werknemer 'verzekerd' dat als hij niet meer kan werken (als hij bijvoorbeeld zijn baan verliest of arbeidsongeschikt wordt) hij niet van de ene op de andere dag zijn inkomen kwijt is. Werkende mensen zien dus niets van deze premies die hun werkgever voor hen betaalt. Want deze premies worden gebruikt om de mensen die niet kunnen werken een uitkering te geven. Vandaar dat men dit ons ' sociale stelsel'  noemt: de werkende mensen betalen namelijk de uitkeringen voor de niet werkende mensen.

Deze werkgeverspremies zijn behoorlijk hoog. Het bedrag dat een werkgever moet betalen bovenop het brutoloon van een werknemer, kan oplopen tot ruim 20% van het brutoloon. Dit is dus een behoorlijke kostenpost voor werkgevers die bovenop het brutoloon komt. Daarom is het aantrekkelijk voor werkgevers om zzp'ers in te huren want voor zzp'ers hoeven werkgevers deze premies niet te betalen.

Bedrijf hoeft zzp'er niet te verzekeren

Zzp’ers zijn namelijk ondernemers met hun eigen bedrijf. Als je dit bedrijf inhuurt, hoef je geen werkgeverspremies te betalen. Die zijn namelijk alleen bedoeld voor werknemers en niet voor ingehuurde bedrijven. Want heb je ooit gehoord van een bedrijf dat niet kan werken omdat het bedrijf met een burn-out thuis zit? Dat kan niet en dus hoef je geen premies te betalen. Zo is een zzp'er ruim 20% goedkoper dan een gewone werknemer met het zelfde bruto salaris.

Ondernemen voordelig vanwege aftrekposten voor zelfstandigen

Maar waarom accepteren werknemers deze constructie van de werkgevers? Want je accepteert toch niet dat je arbeidsongeschiktheidsverzekering zomaar wordt ingetrokken? Dan zou het malieveld voor het eerst sinds de jaren 80 weer vol staan en zou iedereen weer lid worden dan de vakbonden.

Maar het zijn juist de werknemers die vol overtuiging meewerken aan dit 'nieuwe ondernemen': een ondernemer betaalt namelijk veel minder belasting dan een werknemer. Als zelfstandige krijg je allerlei belastingvoordelen door middel van aftrekposten zoals de startersaftrek. Hierdoor betaal je als zzp'er veel minder belasting dan een werknemer bij eenzelfde bruto salaris.

De reden dat deze aftrekposten er zijn is dat de ondernemer zelf verantwoordelijk is voor alle verzekeringen waartegen een gewone werknemer al verzekerd is via de premies die zijn werkgever betaalt. Dit kost geld en daarom krijgen ondernemers belastingkorting om dit te regelen. De ondernemer kan dus geen aanspraak maken op werknemersverzekeringen maar krijgt extra geld zodat hij toch maatregelen kan treffen indien er iets misgaat.

Veel zzp'ers onverzekerd

De realiteit is echter anders: menig ondernemer verkiest ervoor om dit extra geld in zijn zak te steken in plaats van een verzekering af te sluiten. Volgens het CBS heeft slechts 21% van zzp’ers en 35% van ondernemers met personeel zich tegen arbeidsongeschiktheid verzekerd. Want wat is nu de kans dat je arbeidsongeschikt raakt of zonder werk komt te zitten? Sowieso minder voor jou, want jij bent jong, gemotiveerd en gaat het maken met je eigen bedrijf.

Dus werkgevers en werknemers hebben er beiden baat bij dat het aantal zzp'ers blijft groeien. Maar zo blijft er dus wel niet veel over van het ‘sociale’ in het sociale stelsel want niemand betaalt meer premies en belastingen.

Welke verzekeingen heb je nodig hebt als ondernemer, je leest het hier. 

Overheid wilt afspraken

Je kunt echter niet zomaar zzp'er worden en worden ingehuurd door een bedrijf. Er moet sprake zijn van echt ondernemerschap. Anders hadden er gewoon premies moeten worden betaald en is er sprake van een zogenaamd “verkapt dienstverband”: je zegt wel dat je ondernemer bent maar in praktijk ben je gewoon in dienst. Als de overheid daar achter komt dan kun je (zeker als werkgever) een behoorlijke naheffing krijgen op je werknemersverzekeringen en belastingen. En dat is absoluut duurder dan als je gewoon netjes had betaald.

Een groot risico dus voor vooral de werkgever en zeker een reden om geen zzp'ers in te huren. Want wanneer is er sprake van echt ondernemerschap en wanneer van verkapt dienstverband? Je kunt maar beter het zeker voor het onzekere voor het onzeker nemen want een werkgever hoort nu alleen nog maar: potentieel dure procedure!

Zzp is flexibele schil van de economie

Dit is een probleem voor de overheid want zzp'ers zijn zeer belangrijk voor onze economie. Zzp'ers zorgen ervoor dat als werkgevers snel mensen nodig hebben, ze die gemakkelijk kunnen aannemen. Tegelijkertijd kunnen bedrijven ook weer gemakkelijk af van de zzp'ers op het moment dat er even geen vraag meer is. Zo zijn zzp'ers de flexibele schil van onze economie en het zou heel vervelend zijn zijn als bedrijven ze niet meer durven in te huren. Dan zouden er veel meer werklozen zijn, minder economische groei en zou Nederland internationaal niet kunnen concurreren.

De VAR, een oplossing?

Om dit probleem op te lossen heeft de overheid daarom ooit de VAR bedacht, de Verklaring Arbeids Relatie. Dit papiertje werd uitgegeven door de belastingdienst aan de zzp'er en was bedoeld om werkgevers gerust te stellen als ze deze zzp'er inhuurden. Met dit papiertje kon de zzp'er aantonen dat hij volgens de belastingdienst een ondernemer was en dat je dus als werkgever er van uit kon gaan dat je geen sociale premies hoefde af te dragen. Er was dus geen risico dat dit achteraf toch het geval zou zijn en dus kon je iemand met een VAR veilig inhuren.

De VAR was in eerste instantie best moeilijk om aan te vragen. De belastingdienst leek niet al te happig zijn op het uitgeven van VARs en leek echt te beoordelen of iemand daadwerkelijk een ondernemer was. Zo zijn er verhalen van mensen die in 2000 nog zwart op wit moesten aantonen dat ze meerdere opdrachtgevers hadden, zelf factureerden, enzovoorts. Maar door de tijd heen heeft de belastingdienst deze strenge controle losgelaten. Wellicht dat ze de hoeveelheid aanvragen niet meer aankon of dat al te strenge eisen een rare “catch 22” veroorzaakten: hoe kun je meerdere opdrachtgevers hebben als je bedrijf net begint...? Hoe dan ook was het anno 2015 zo dat het online invullen van de juiste multiple choice antwoorden voldoende was om de juiste VAR verklaring te krijgen. Google gewoon “hoe krijg ik de juiste VAR” en je krijgt een online handleiding.

Wildgroei aan ondernemingen

De VAR werd dus op een gegeven moment aan Jan en Alleman weggeven en zo kwamen er steeds meer zzp'ers. Want zowel werkgevers als werknemers hadden hier baat bij. Traditionele beroepen werden omgevormd tot 'ondernemingen' en mensen die jarenlang in loondienst waren veranderden van de ene op de andere dag in 'ondernemers'. Denk je nog steeds dat je pakketjes worden bezorgt door de aardige postbode Jan de Vries van de Post.nl? In werkelijkheid worden deze diensten geleverd door Bezorg Services International, de eenmanszaak van ondernemer Jan de Vries.

Er is dus een wildgroei van ondernemingen ontstaan en dat ondermijnt ons sociale stelsel. Want er zijn steeds minder echte werknemers waarvoor premies worden betaald om mensen die niet kunnen werken van een uitkering te voorzien. Dus de premies moeten per werknemer omhoog, waardoor het nog aantrekkelijker wordt om een zzp'er in te huren, waardoor er nog minder werknemers zijn, waardoor de premies nog verder omhoog moeten, enzovoorts. Een vicieuze cirkel waaruit een een steeds groter probleem ontstaat. En dan hebben we het nog niet eens over de echte olifant in de kamer: de meeste van deze nieuwbakken ondernemers zijn nu helemaal niet verzekerd als ze geen inkomen meer hebben. Dus als er iets met deze mensen gebeurt, zeggen we dan: Niet ons probleem? Het is onwaarschijnlijk dat we daar mee wegkomen. Zzp'ers zijn tenslotte ook stemgerechtigde kiezers.

De DBA: Als je maar lang genoeg door poldert

De overheid heeft daarom actie ondernomen en heeft per 1 mei 2016 de VAR afgeschaft en vervangen door de DBA, de Deregulering Beoordeling Arbeidsrelaties. Hierbij heeft de overheid geprobeerd om verschillende belangen te verenigen: aan de ene kant de behoefte om het nog steeds mogelijk te maken om als zzp'er aan de slag te gaan en aan de andere kant wel de mogelijkheid te geven om wanpraktijken aan te pakken en schijnzelfstandigheid tegen te gaan.

DBA bepaalt relatie met werkgever

De DBA stelt dat werkgevers met hun zzp'ers vooraf modelcontracten kunnen opmaken en deze ter goedkeuring kunnen opsturen naar de belastingdienst. De belastingdienst kan dan vooraf aangeven wat voor soort overeenkomst dit is en of je dus een overeenkomst hebt tussen twee bedrijven of juist een arbeidsovereenkomst. Dit lijkt dus veel op de oude VAR maar er is één cruciaal verschil. De oude VAR ging alleen in op de situatie van de zzp'er en zei niets over de relatie met de werkgever. De DBA echter stelt dat beide partijen verantwoordelijk zijn voor naleving van het contract. En als men dus buiten het contract om werkt (bijvoorbeeld de duur van het contract overschrijdt) dan kan niemand zich meer beroepen op de DBA zoals werkgevers dat wel vroeger bij de VAR konden doen.

Verbetering of niet?

Wat zal dit zzp'ers en werkgevers brengen? Dat weet eigenlijk niemand. De overheid heeft namelijk geprobeerd om twee tegenstrijdige belangen te overbruggen: aan de ene kant het economisch belang van werkgevers en zzp'ers en aan de andere kant de betaalbaarheid van ons sociale stelsel. Daarom zijn er nog heel veel details die niet goed duidelijk zijn. Waar ligt bijvoorbeeld de bewijsplicht dat men wel binnen het modelcontract is gebleven? En is die zwaarder dan bij de oude VAR (want als je mensen met een VAR een jaar lang full time in dienst had dan had je er natuurlijk als werkgever vanuit kunnen gaan dat dit eigenlijk een verkapt dienstverband is)? En durven bedrijven nog wel zzp'er in te huren in deze onzekerheid.

De DBA is een typisch Nederlandse compromis oplossing. Dit betekend zeker niet dat het een slechte oplossing is (bovendien, had je iets anders verwacht in onze poldercultuur?), maar wel dat er nog veel onduidelijk is. Daarom proberen we in de volgende delen van deze serie de verschillende gevolgen van de DBA uit te leggen.

Heb je een vraag over dit stuk? Laat dan hieronder een bericht achter. Wil je meer weten over Gekko? Geef je dan op voor onze gratis online service via deze link.