Het is alweer een maand geleden dat hij werd aangekondigd en sindsdien is het stil gebleven. Maar het ziet er nu echt naar uit dat ondernemers in de toekomst verplicht worden om een arbeidsongeschiktheidsverzekering af te sluiten (een AOV). Hiermee wil de overheid de grote hoeveelheid ondernemers die onverzekerd rondlopen dwingen om zich beter voor te bereiden op onverwachte situaties. Hiermee beschermen ondernemers zichzelf maar, belangrijker nog, ook de rest van de Nederlandse samenleving.

Waarom hebben veel ondernemers geen AOV 

Allereerst wat kleine disclaimers voor je dit hele stuk gaat doorlezen: de verplichte AOV staat nog niet 100% vast, zal op z’n vroegst pas in 2027 worden ingevoerd en de regels hieromtrent zijn nog lang niet bekend. Dus als je ondernemer bent, is dit op dit moment niet iets urgents. Maar het is wel een belangrijk onderwerp, niet alleen voor ondernemers maar ook voor alle andere Nederlanders. Sowieso is dit een onderwerp waar je in de toekomst nog veel meer over zal gaan horen.

De meeste Nederlanders zijn namelijk collectief verzekerd via hun werkgever voor arbeidsongeschiktheid. Als je als werknemer ziek wordt en niet kan werken, dan ben je toch verzekerd van een inkomen via een arbeidsongeschiktheidsuitkering. Dit gebeurt via de wet WIA (Werk en Inkomen naar Arbeidsvermogen). Zonder al te veel hierop in te gaan, houdt deze wet in dat werkgevers en werknemers iedere maand premies afdragen waaruit de uitkeringen voor arbeidsongeschiktheid worden betaald. Deze premies komen neer op ongeveer 6% van het salaris van een werknemer. 

Dus dat is een stevig bedrag wat werkgevers en werknemers iedere maand verplicht betalen. Zelfstandig ondernemers daarentegen, zijn niet verplicht om een AOV te hebben. Natuurlijk mag en kan een ondernemer wel een AOV afsluiten bij een commerciële partij voor AOV verzekeringen. Maar de praktijk wijst uit dat heel veel ondernemers dit niet doen. Want een AOV is ook voor ondernemers duur. En voor de meeste ondernemers is nu eenmaal de kans dat ze arbeidsongeschikt worden niet zo groot. Waarom dus veel geld uitgeven aan iets wat je waarschijnlijk niet nodig hebt? Bovendien, als je de kans wel groter acht, dan sluit je wel een verzekering af. Het risico en de vrije keuze ligt dus bij de ondernemer. En dat is toch precies wat het ondernemerschap inhoudt?

Waarom wil de overheid een verplichte AOV voor ondernemers

Het probleem met deze situatie is dat zowel het risico als de vrije keuze in praktijk niet goed bij de ondernemer komt te liggen. Neem allereerst het risico. Als een ondernemer ziek wordt maar geen AOV heeft, dan zal inderdaad een groot gedeelte van het risico op hem vallen op het moment van arbeidsongeschiktheid. Maar de AOV is slechts het eerste vangnet van onze verzorgingsstaat en één waarvoor je zelf betaalt door middel van premies die je vooraf afdraagt. Er zijn echter nog veel meer regelingen waarvoor je in aanmerking kan komen. Maar voor die andere regelingen betaal je meestal niet zelf. Deze worden door de gemeenschap gefinancierd. 

Neem bijvoorbeeld de bijstand. Dat is een vangnet waarvoor je geen premies afdraagt voor de mogelijkheid dat je in de toekomst deze steun mag ontvangen. Dit wordt betaald uit de algemene middelen voor wie dat nodig heeft. Natuurlijk is een regeling als de bijstand een stuk minder gunstig dan een AOV. Desalniettemin kost dit de samenleving behoorlijk wat geld. En in het geval van onverzekerde ondernemers, is de kans veel groter dat zij gebruik maken van dergelijke regelingen dan in het geval van ziekte bij een werknemer die wel een verplichte arbeidsongeschiktheidsverzekering heeft. De kosten van het niet hebben van een AOV worden dus gedeeltelijk afgewenteld op de rest van de maatschappij. En de overheid vindt dat oneerlijk.

Bovendien zorgt het feit dat een AOV niet verplicht is ook voor een onbalans in de markt voor verzekeringen. Ondernemers die wel een AOV willen hebben, zijn veel duurder uit zolang de AOV niet verplicht is. Want de ondernemers die een verzekering afsluiten hebben een veel grotere kans op arbeidsongeschiktheid wat de kosten van een dergelijke verzekering veel hoger maakt. Dat zit als volgt: Stel dat je als ondernemer een veilig beroep hebt waarbij je vooral achter een bureau zit. Dan is de kans dat je iets overkomt waardoor je arbeidsongeschikt raakt, relatief klein. Zou je voor dat kleine risico een dure verzekering afsluiten? Waarschijnlijk niet. Maar wat nu als je dakdekker bent en iedere dag op grote hoogte met je handen werkt? Dan is de kans veel groter en dan zal je dus eerder wel een AOV willen afsluiten. 

En daar zit nu precies de onbalans. De mensen die WEL een AOV willen afsluiten hebben meestal een groter risico op arbeidsongeschiktheid dan mensen die NIET een AOV willen afsluiten. Het risico voor een verzekeringsmaatschappij dat een ondernemer die een verzekering bij ze afsluit daadwerkelijk arbeidsongeschikt wordt (en dat de verzekeringsmaatschappij daarom moet betalen), is dus groter dan het risico dat een ondernemer zonder verzekering arbeidsongeschikt wordt. Daarom zijn de premies voor een AOV op dit moment relatief hoog. En hiermee worden dus de kosten van arbeidsongeschiktheid hoofdzakelijk afgewenteld op ondernemers in risicovolle beroepen. Ook dat vindt de overheid oneerlijk.

De problemen van het groeiende aantal ondernemers met een laag inkomen

Er zijn nog geen details bekend van hoe de verplichte AOV zal worden ingevoerd. Dus we moeten speculeren hoe dit er uiteindelijk komt uit te zien. Maar we kunnen nu wel stellen dat de overheid op dit moment vindt dat er een te groot gat zit tussen werknemers en zzp’ers. In het kort vindt de overheid dat zzp’ers te veel fiscale voordelen hebben en te weinig verplichtingen. Tegelijkertijd vindt men ook dat zzp’ers te weinig zekerheden krijgen van de bedrijven die ze inhuren en dat deze bedrijven hier ook geen verantwoordelijkheid voor hoeven nemen. Werknemers aan de andere kant hebben juist te weinig fiscale voordelen en te veel baangarantie. 

Dit vindt de overheid vooral een probleem voor zzp’ers die weinig verdienen.  De reden is dat veel van de fiscale voordelen van ondernemer zijn, vooral gelden voor ondernemers die weinig verdienen. Neem bijvoorbeeld het verschil tussen een werknemer met een modaal salaris van 40.000 euro per jaar en een ondernemer met een omzet van 40.000 euro per jaar. De werknemer betaalt veel meer belastingen over zijn salaris dan de ondernemer over zijn omzet. En een ondernemer houdt daardoor veel meer over (en dan hebben we het echt over tientallen procenten meer netto inkomen). Daarom groeit het aandeel kleine ondernemers ook zo hard. Je bent een dief van je eigen portemonnee als je het niet doet. En bedrijven moedigen dit aan want als je wordt ingehuurd als ondernemer, dan hoeven zij geen werkgeverslasten af te dragen. Dat scheelt ook bedrijven tientallen procenten aan loonkosten.

Dit alles geldt natuurlijk voor alle ondernemers, groot en klein. Maar er is een reden dat de overheid zich vooral richt op de kleine ondernemer en voor deze groep het ondernemerschap minder aantrekkelijker wil maken. Want voor deze groep zijn de grootste risico’s en zij kunnen deze het slechtste dragen. Als ondernemer kun je tenslotte op ieder moment aan de kant worden gezet door je opdrachtgever, ook bij arbeidsongeschiktheid. Voor ondernemers met een hoger inkomen is dat niet zo erg. Want zij zitten meestal in beroepen die een lage kans op arbeidsongeschiktheid hebben. Ze kunnen bovendien buffers opbouwen en kunnen het langer uitzingen als ze even zonder inkomen zitten. Maar voor ondernemers met minder inkomen geldt dat niet, zelfs al is het netto inkomen groter dan dat van een werknemer met een soortgelijk bruto inkomen. Dat hogere netto inkomen staat namelijk in geen verhouding tot het vangnet dat je opbouwt als normale werknemer. En daarom komen ondernemers met lagere inkomens sneller in de problemen op het moment dat er wat misgaat, wat weer leidt tot hogere kosten voor de gehele maatschappij. 

Hoe gaat de verplichte AOV eruit komen te zien?

De overheid wil dus vooral deze groep laag verdienende ondernemers beschermen. En de verplichte AOV is daar een onderdeel van. Nogmaals, het is pure speculatie hoe deze AOV eruit komt te zien. Maar op basis van gesprekken met experts vormt zich enigzins een beeld over hoe de overheid deze groep minder verdienende ondernemers in de toekomst wil gaan beschermen. Zo kunnen we een voorspelling maken over hoe de verplichte AOV eruit komt te zien.

In het kort zet men in op twee manieren. Allereerst wil de overheid het duurder maken voor de groep ondernemers die weinig verdient, om als ondernemer te opereren. Dit doen ze bijvoorbeeld door de ondernemersaftrek in te perken en door meer vaste kosten als de AOV verplicht te stellen. Deze veranderingen moeten het ondernemerschap voor alle ondernemers minder aantrekkelijk maken, maar zullen in praktijk vooral de ondernemers met lage inkomens raken. De reden is dat een vast bedrag per maand voor een verplichte AOV percentueel veel zwaarder weegt voor een ondernemer met een laag inkomen dan een ondernemer met een hoog inkomen (denk je maar in: als jij 10.000 euro per maand verdient, hoeveel zorgen maak je dan over 200 euro extra kosten? En wat als je 2.000 euro per maand verdient?)

Daarnaast wil de overheid het makkelijker maken om werkgevers te dwingen om zzp’ers met een laag inkomen in vaste dienst te nemen als de ondernemer daarom vraagt. Zo kan een zzp’er gemakkelijker een werkgever dwingen om een vast contract als de zzp’er daar om vraagt. Het idee hierachter is dat als je het minder aantrekkelijk maakt om zzp’er te zijn én tegelijkertijd het makkelijker maakt voor zzp’ers om hun opdrachtgevers te dwingen om ze in vaste dienst aan te nemen, je meer zzp’ers hebt die kiezen voor een vaste baan. Tenslotte kiezen veel mensen ervoor om zzp’er te worden vanwege de voordelen en omdat werkgevers ze niet willen aannemen als werknemer. De overheid hoopt dat door beide punten af te zwakken, er meer werknemers in vaste dienst komen.

Wat betekent dit voor de invulling van de AOV

Het is daarom waarschijnlijk dat de verplichte AOV op dusdanige manier wordt ingevuld, dat het vooral onaantrekkelijk is voor ondernemers met een laag inkomen. Je moet hierbij dus denken aan een verplichte vaste premie voor iedere ondernemer. Die vaste premie zal voor iemand met een hoog inkomen procentueel niet zoveel verschil maken op het inkomen. Maar voor mensen met een laag inkomen, des te meer. En dat is exact wat de overheid wil bereiken.

Waarschijnlijk wordt de verplichte AOV dus ingevoerd zoals op dit moment ook de verplichte zorgverzekering is ingevoerd, maar dan zonder subsidie voor lage inkomens. Dat betekent dus dat je veel verschillende commerciële verzekeraars hebt die allemaal een vast basispakket aan AOV aanbieden, tegen een vaste basisprijs. Hierbij zal wettelijk worden vastgelegd wat het minimum is dat wordt gedekt. En eventueel bieden die verzekeraars daar bovenop uitbreidingen aan (zoiets als je tandartsverzekering boven op je basisverzekering). Een andere mogelijkheid zou kunnen zijn dat de overheid de WIA voor werknemers uitbreidt naar ondernemers. Wij denken echter dat daar niet genoeg politiek draagvlak voor bestaat. Bovendien zou dit ook te veel druk leggen op uitvoerende overheidsinstanties als het UWV. Het daarom waarschijnlijker dus dat dit bij commerciële partijen komt te liggen en een aparte regeling wordt naast de WIA.

Natuurlijk is dan nog de laatste vraag voor wie deze verzekering verplicht wordt. Wij nemen aan dat de overheid regels zal opstellen waardoor niet iedereen die zich heeft ingeschreven bij de KvK een verzekering moet hebben. Het zou bijvoorbeeld zo kunnen zijn dat parttime ondernemers zijn vrijgesteld. Als je bijvoorbeeld niet voldoet aan het urencriterium en geen recht hebt op de ondernemingsaftrek. Of dat startende ondernemers de eerste twee jaar zijn vrijgesteld zodat ze in de startperiode nog niet deze extra kosten hoeven te dragen. 

Of de verplichte arbeidsongeschiktheidsverzekering goed is, ligt aan de uitvoering

Al met al dus heel veel onzekerheid. En nogmaals, al het bovenstaande is speculatief, al menen we dat dit een zeer goede “educated guess” is. Bovendien hoeft de verplichte AOV helemaal geen slechte ontwikkeling te zijn voor ondernemers. Ook niet als ze niet zo veel verdienen. Want de onduidelijkheid over arbeidsongeschiktheid maakt het op dit moment ook vervelend voor veel ondernemers. En ondernemers die zich nu wel willen verzekeren, worden nu niet goed bediend door de markt. 

Wat wij echter hopen is dat overheid zich realiseert dat ook veel ondernemers met een lager inkomen er actief voor kiezen om ondernemer te zijn vanwege de voordelen die het biedt ten opzichte van het werknemerschap. Natuurlijk zijn er de fiscale voordelen, maar daarnaast voelen zzp’ers zich ook meestal veel vrijer en zouden ze minder gelukkig zijn in een vaste aanstelling. Je hoeft nu eenmaal niet groot te zijn om toch een echte ondernemer te zijn. 

Wij juichen daarom de duidelijkheid van een verplichte AOV toe en wij denken dat dit een onevenwichtigheid in de markt zal oplossen. Maar we hopen wel dat in de uitvoering mee rekening wordt gehouden dat ook kleine ondernemers vrij kunnen blijven en niet gedwongen worden om dan maar in dienst te gaan. Die keuze moet ook in de toekomst bij de zzp’er zelf liggen.